LAMPIRAN 1: Bahan
Ajar
Serat Ulem
dan Serat Lelayu.
A. Pemahaman Serat Ulem dan Serat Lelayu.
1. Hakikat Serat Ulem dan Serat Lelayu.
SERAT
JAWI
Layang
utawi nawala inggih menika basa ingkang dipunaturaken nganggé seratan utawi
salah satunggaling piranti komunikasi
ingkang awujud seratan. Miturut basa, wos, sipat saha asalipun, layang saged
kaperang dados sekawan, inggih menika :
a. Surat (layang) resmi,
b. Surat ( layang ) dinas,
c. Surat ( layang) niaga,
d. Surat (layang) pribadhi.
Layang
resmi, dinas, lan niaga temtunipun ngagem paugeran ingkang gumathok gegayutan
kaliyan kedinasan. Beda kaliyan layang pribadi. Layang pribadhi menika
wujudipun kadosdéné layang limrahipun. Ingkang dados pratandhanipun menawi layang
menika kalebet layang pribadhi inggih menika pigunanipun. Tegesipun layang wau
dipunginakaken pribadhi marang pribadhi saha wosipun ngrembag perkawis pribadhi
utawi sanès perkara kadinasan. Pramila saking menika basa ingkang
dipunginakaken ing layang pribadhi langkung longgar. Kajenganipun basa ing
layang pribadhi boten kaiket dening paugeran-paugeran ingkang baku nanging
namung kaiket dening peprenah antawisipun ingkang ngintun layang saha ingkang
dipunkintun layang. Nanging basanipun layang pribadhi saged ngoko saged ugi
krama gumantung kalungguhanipun tiyang ingkang dipunkintuni serat. Menawi
ingkang dipunkintun layang menika kanca sapadha - padha utawi paprenahé
langkung anem, layang saged dipunserat nganggé basa ngoko. Ananging bilih
ingkang nampi layang peprenahipun langkung sepuh utawi inggil kalungguhanipun,
prayoginipun layang kalawau dipunserat nganggé basa krama.
Sanajan
layang pribadhi gadhah kalodhangan babagan basa saha perkawis ingkang
dipunrembag, layang pribadhi boten kenging nilar subasita saha tata krama.
Layang pribadhi ugi kedah kaserat kanthi cetha, gampil dipunmangertosi dening
ingkang nampi layang. Kanthi kados mekaten layang wau boten ndadosaken bingung
saha kesalahpahaman, utamanipun
kanggé ingkang nampi layang.
A. Wujuding Serat Jawa
Wujud
serat Jawa menika manéka warni antawisipun:
1.
Serat Ulem (Undangan)
Serat ulem inggih menika serat ingkang isinipun atur dhumateng
tiyang sanès, amargi badhé kagungan
hajat/kersa. Ingkang dipunkintuni uleman supados rawuh wonten ing wekdal saha
papan ingkang sampun katemtokaken. Tuladha serat ulem inggih menika:
a)
tanggap warsa (ulang tahun)
b)
tasyakuran
c)
supitan
d)
serat ulem mantu, lsp.
2.
Serat kitir
Serat kitir inggih menika serat ingkang isinipun cekak aos, menapa
perlunipun kémawon. Tuladhanipun telegram, memo, lsp.
3.
Serat lelayu
Serat lelayu inggih menika serat ingkang isinipun kabar sedanipun
tiyang.
4. Serat iber-iber
Serat iber-iber inggih menika serat ingkang isinipun kabar pribadi,
bab ingkang dipunandharaken saged menapa kémawon.
B.
Péranganipun Serat Jawi
Serat Jawi ingkang ganep nggadhahi pérangan
utawi bagian antawisipun:
1.
Satata Basa, (serat katujokaken) alamatipun
serat saged kaserat ing pojok tengen utawi kiwa ing inggil.
2.
Adangiyah, tembung pamuji rahayu upaminipun:
a. Rinengga sagunging pakurmatan.
b. Tansah winantu suka basuki.
c. Katentreman lan karahayon
d. Winantu ing bagya mulya.
e. Sembah sungkem.
3.
Purwaka, nelakaken pawarta kaslametanipun
ingkang ngintun serat saha pangajeng-ajeng supados ingkang dipunkintun serat
ugi slamet.
4.
Surasa Basa, wosipun serat, kekajenganipun
serat.
5.
Wasana Basa, pungkasaning layang,
tuladhanipun:
Cukup
seméné dhisik liya wektu disambung maneh.
6.
Titi Mangsa, nelakaken wekdal panyeratanipun
serat. Tuladha: Parakan, 21 Agustus 2008
7.
Peprenahan, asalipun serat saking sinten,
tuladha:
a.
Saking ingkang putra
b.
Bapakmu ing omah
c.
Adhimu saka paran, lsp
8.
Tapak Asma / Tandha Asma, Tanda tangan ingkang damel serat.
9.
Asma Terang, asma terang ingkang damel
serat.
Tuladha serat
Bapak saha Ibu Joko Surasa (1)
Jln. Aip Mungkar Parakan
Temanggung.
Sembah sungkem, (2)
Kanthi
lumantaring serat punika, kula ngaturi uninga bilih kawontenan kula ing Semarang
tansah ginanjar wilujeng nir ing sambékala. Menggah panyuwun kula dhumateng
gusti Allah SWT, mugi-mugi kawontenanipun Bapak saha Ibu ugi mekaten. Amin. (3)
Kajawi
punika ingkang sepisan ingkang putra ngaturi priksa bilih kintunannipun arta
sampun kula tampi rikala dinten Minggu kapengker. Arta punika sampun kula
ginakaken kanggé prabéya sekolah. Tirahanipun kanggé nyekapi kabetahan wonten
kos. Ingkang kaping kalih, kula ngaturi priksa bilih sekedhap malih badhé tes
semesteran. Pramila kula nyuwun tambahing berkah pangestu mugi - mugi kula
saged nglampahi tes semesteran punika kanthi biji ingkang saé, amin. (4)
Ing
wusana cekap semanten rumiyin serat kula, sanès wekdal dipunsambet malih.
Menawi wonten kirang trapsilaning atur dhumateng Bapak saha Ibu, kula nyuwun
lumunturing samudra pangaksami. (5)
(6) Semarang, 26 Nopember 2008
(7) Saking ingkang putra
(8)
(9) Hadi Prawira
Adangiyah Nelakaké, Unggah-ungguhing Layang.
1.
Taklim (ingkang taklim), marang sadulur tuwa, utawa menyang sapadha-padha kang
perlu diajèni.
2.
Salam taklim, marang sedulur enom, utawa menyang sapepadhané.
3.
Ingkang salam, marang sedulur enom kang perlu diajèni, amarga pangkaté luwih
dhuwur.
4.
Ingkang pandonga, saka wong tuwa marang wong enom kang diajèni.
5.
Ingkang Pandonga, saka wong tuwa marang anak putuné dhéwé utawa sing karengkuh
kaya anaké dhéwé.
6.
Ingkang sembah, saka wong cilik marang para luhur, nadyan pangkaté padha.
7.
Ingkang sembah sungkem, saka wong enom marang sesepuh (simbah) utawa para
luhur.
8.
Ingkang sembah pangabekti, saka wong enom marang wong tuwané dhéwé,
umpamane : Bapak, Ibu, Simbah, wong wadon marang kakungé.
9.
Ingkang pangabekti, marang wong tuwa kang diajèni (dibektèni), umpamané: marang
ipéné kang kaprenah tuwa.
10.
Sembah sujud, saka kawula marang Gustiné Pamuji, umpamané: karengga sagunging
kaurmatan, Karengga sagunging pahargyan, kairing ing sagunging kaurmatan,
pudyarja, lan sapituruté. Iku kabèh, satemené mung owah-owahan saka kang
kasebut ing dhuwur mau. Amarga ana pakèwuhé anggoné arep nandukaké
unggah-ungguh.
a.
Tuladha Serat Ulem
Wisudhan
Sleman, 21 Agustus 2011
Katur
Panjenenganipun Bapak Drs. Subagyo Sastra W.
Ing Bantul
Assalamu’alaikum Wr. Wb.
Nuwun, kanthi puja puji hastuti, sinartan
sagunging pakurmatan, lumantar serat menika keparenga kula angrerantu rawuh
panjenengan wonten ing:
Dinten :
Jum’at Legi
Titimangsa :
01 September 2011
Wanci :
Tabuh 09.00 WIB
Papan :
Gedung Grha Sabha Pramana Bulaksumur
Adicara :
Wisudha Pawiyatan Pranatacara tuwin Pamedhar Sabda Yayasan Kirti
Sanggyaning warga Panitya miwah Pengurus
Yayasan Kirti atur gunging panuwun awit saking kawigatosan saha rawuhipun
panjenengan.
Nuwun,
Wassalamu’alaikum Wr.Wb.
Pangarsa
Yayasan
Ki
Pramana Sabda Gaotama
b. Tuladha Ulem Pawiwahan
Nambut
sisahaing akrami:
Dra. NIKEN NASTITI
KRT. Tedjaningrat
KRT. Tedjaningrat
Kaliyan
Drs. MARYAN UTAMA
Letkol Sumaryan
Letkol Sumaryan
Akad Nikah:
Kemis Kliwon,
14 September 2011
Pukul 09.00 enjing,
ing griya Jl. Madukismo 123
Ngayogyakarta
Kemis Kliwon,
14 September 2011
Pukul 09.00 enjing,
ing griya Jl. Madukismo 123
Ngayogyakarta
Ngayogyakarta, 1 September 2011
Nuwun wiyosipun,
Kula angantu-antu keparengipun rawuh panjenengan
sekaliyan wonten ing wiwahan panggih/dhaupipun anak kula pengantèn kekalih, mbénjing ing:
Dinten : Kemis Kliwon [malem
Jumuah Legi]
Tanggal : 14 Desember 2011
Pukul : 19.00 [pitu sonten]
Papan : Pendhapi Budaya Mandhala Jl. Madukismo 75 Ngayogyakarta
Tanggal : 14 Desember 2011
Pukul : 19.00 [pitu sonten]
Papan : Pendhapi Budaya Mandhala Jl. Madukismo 75 Ngayogyakarta
Wasana awit keparengipun rawuh saha paring berkah pangèstu, kula ngaturaken agunging panuwun sanget.
Nuwun.
Salam taklim,
KRT. Tedjaningrat Kekalih
KRT. Tedjaningrat Kekalih
c.
Tuladha Serat Prajanjen
Ingkang tandha tangan ing ngandhap menika, kula Raden Mas
Antawiryana, pensiunan guru SD Negeri Karangnangka, Sidaluhur, Sidamukti,
Wanasaba, gegriya ing Dhusun Karangnangka, Kalurahan Sidaluhur, Kecamatan
Sidamukti, Kabupaten Wanasaba, Jawa Tengah, aprajanji:
1.
Wiwit surya kaping 1 Januari 2009 kula ngakeni ngenggeni dalemipun sedherek
R. Gunasatata ing kampong Karangpajaten Kalurahan Sidamulya, Sidamukti,
Wanasaba.
2.
Kula sagah nyukani arta
pasewan kathahipun Rp. 2.000.000,-(kalih yuta rupiyah) ingkang sawetawis
kathahipun kalih atus seket ewu rupiah sampun kula aturaken minangka pratandha dados (uang muka) rikala surya kaping 20
Desember 2009. Wondene kirangipun ingkang sayuta pitung atus seket ewu rupiah badhe kula aturaken ing
surya kaping 28 Desember 2009.
3.
Upami ing surya kaping
28 Desember 2009 menika kula mboten saged ngaturaken arta jangkepipun menika
wau (angka 2), anggen kula badhe nyewa kaanggep batal saha arta ingkang sampun
kula aturaken sampun dados hakipun sadhèrèk Gunasatata.
4.
Sasampunipun kalh taun kaetang saking surya kaping 1 Januari 2004, griya
kasebat, hakipun dados kagunganipun sadherek Gunasatata saha kula mboten hak
ngenggeni malih.
Wanasaba, 24 Desember 2011
Kula ingkang tandha tangan
Raden Mas Antawiryana
Raden Mas Antawiryana
Anyekseni:
Lurah Desa Sidaluhur
Drs. Danuwiyan
Lurah Desa Sidaluhur
Drs. Danuwiyan
d. Tuladha
Serat Ulem Supitan
Supitan:
1. BAGUS WARSANA
2. BAGUS WARDAYA
2. BAGUS WARDAYA
Gresipun:
Jumuah Wage, 28 November 2011
Pukul 09.00 enjing
ing Dokter Supit Padmasuri
Jl. Krapyak Ngadiwinatan
Jumuah Wage, 28 November 2011
Pukul 09.00 enjing
ing Dokter Supit Padmasuri
Jl. Krapyak Ngadiwinatan
Ngayogyakarta, 1 November 2011
Nuwun wiyosipun,
Kula angantu-antu keparengipun rawuh panjenengan sekaliyan wonten ing
syukuran supitipun anak kula jaler kekalih, mbenjing ing:
Dinten : Minggu Wage [malem Jumuah Legi]
Tanggal : 10 Desember 2009
Pukul : 09.00 enjing
Papan : Gedung Serbaguna Kecamatan Mantrijeron Ngayogyakarta
Wasana awit keparengipun rawuh saha berkah pangestu, kula matur sanget nuwun.
Dinten : Minggu Wage [malem Jumuah Legi]
Tanggal : 10 Desember 2009
Pukul : 09.00 enjing
Papan : Gedung Serbaguna Kecamatan Mantrijeron Ngayogyakarta
Wasana awit keparengipun rawuh saha berkah pangestu, kula matur sanget nuwun.
Salam taklim,
Sela Darmaji Kekalih
Sela Darmaji Kekalih
e.
Kitir Lelayu
Innalillahi wa inna ilaihi roji’un
Sampun tinimbasaha sowan ing pangayunaning
Pangeran kanthi tentrem ing RSUP Dr. Sardjito nalika dinten Ahad kliwon, 24
Desember 2011 pukul 11.50 siyang, Bapak/embah sutresna:
KI MANGKUSASMITA
(Yuswa 80 taun)
(Yuswa 80 taun)
Layon badhe kasarekaken ing makam Sitisuci,
bidhal saking griya sungkawa Jeruksari Gang Megatruh 50, dinten Senen Legi 25
Desember 2011 pukul 14.00
Ngayogyakarta, 24 Desember 2011
Ingkang duhkita
*Nyi Mangkusasmita (garwa)
*Brayat Mangkutana, SH. (putra)
*Brayat Mangkurati, SPd. (putra)
*Brayat Sumargana (raka)
*Brayat Parengkuan (rayi)
*Brayat Mangkutana, SH. (putra)
*Brayat Mangkurati, SPd. (putra)
*Brayat Sumargana (raka)
*Brayat Parengkuan (rayi)
LEMBAR KERJA DAN PENILAIAN PENGETAHUAN
1.
PENGETAHUAN
SOAL TES URAIAN
1.
Menapa ingkang
dipunwastani serat/layang Jawa?
2.
Kasebuta jinising
serat Jawa!
3.
Kasebutna
peranganipun serat Jawa!
4.
Kasebutna perangan
utawa unggah-ungguh layang ing adangiah!
5.
Menapa ingkang
dipunwastani serat ulem?
6.
Menapa ingkang
dipunwastani serat lelayu?
7.
Kasebutna peranganing
layang ulem!
8.
Kasebutna peranganing
layang lelayu!